Sosyal Girişimcilik: Sosyal Denge

“Sosyal girişimcilik büyüyen iş alanı ile dikkatleri üzerine çekmektedir, ancak artan popülaritesine rağmen kavramın tam olarak ne olduğu ve sosyal girişimcinin ne iş yaptığı konusunda belirsizlik halen devam etmektedir.”

Stanford Social Innovation Review dijital dergisinde yayınlanan ‘Sosyal Girişimcilik: Vaka Temelli Tanım’ başlıklı yazı sosyal girişimciliğe yönelik artan ilgiyi girişimcilik ekseninde “dengeli etki” kavramı üzerinden açıklamaktadır. Yazı, sosyal girişimciliğin popüler bir kavram olarak karşımıza çıkmasının sebebini sosyal girişimlerin kuruluş hikayelerinin ve girişimcilerin hayatının (nasıl, neden, ne yaptı, nasıl yaptı) özü itibariyle ilgi çekici olmasına bağlamaktadır. 2006’da Nobel Barış ödülünü alan mikro kredi programının kurucusu ve sosyal girişimci Muhammed Yunus örneği ile Apple kurucusu, girişimci Steve Jobs ele alınarak her iki girişimcinin mevcut engeller karşısında geliştirdikleri yeni ürün ve servisler ile insanların gündelik hayatlarında yarattıkları büyük değişimler vurgulanmıştır.

Sosyal girişimcilik kavramsal tanımlamasını girişimcilik kelimesiyle birlikte ele alan yazı, sosyal kelimesinin girişimciliği dönüştürdüğünü ifade etmekte; ancak girişimciliğin net bir çıktısı yoksa, girişimcilik kelimesine sosyal kelimesini eklemlenmesinin girişimciliğe pek bir şey kazandıramayacağını belirtmektedir. Ayrıca yazıda, bir girişimin toplumsal alana yönelik değişim ve sosyal fayda yarattığı durumda ise sosyal girişim kategorisinde değerlendirilebileceği savunulmaktadır.

Örneğin Steve Jobs ve Steve Wozniak bilgisayar ve yazılım alanında yenilikçi bir girişimde bulunarak, kişiye özel kullanıma uygun bir bilgisayar tasarlamışlardır. Bu girişim, yazılım alanında çalışanların işlerinin tek bir ana bilgisayar üzerinden yürümesi nedeniyle işlerin yavaş ilerlemesi ve verimliliğin düşmesi sorununu çözmek amacıyla ortaya çıkmıştır. Jobs ve Wozniak, bilgisayar ve yazılım teknolojilerinde bir gelenek olan ana ağ sistemine karşı olmayan, kişiye özel bilgisayar geliştirerek çözüm odaklı bir girişim ile iş yerlerindeki verimliliği arttırmıştır. O zamanlar birçok insanın bilmediği ancak şimdilerde herkesin kullandığı Windows PC ise bu fikirle ortaya çıkmıştır. Bu girişimin tüm dünyaya sağladığı fayda sosyal girişimcilik ile mevcut girişimin ortak yanı olarak gösterilmektedir. Finansal açıdan ise Jobs’un girişiminin başlangıcında fırsatı görerek kâra çevirme isteği vardır. Buna karşın sosyal girişimlerin odağında bir sosyal ya da çevresel sorunu çözme, gelir elde ederken kâr amacı gütmeme ya da kâr için faaliyette bulunmama hedefi bulunmaktadır. Sosyal girişimcilik, bu değer setleri açısından diğer girişimcilik türlerinden farklılaşmaktadır.

Sosyal girişimciliğe olan ilgi, değişen sosyal ve ekonomik sermaye dengesi sebebiyle girişimciliğin ötesine geçmektedir. Çünkü sosyal girişimcilik; sosyal değişim, sürdürülebilirlik, toplumsal karşılık gibi kavramlarla sosyal girişimciden topluma doğru ilerleyen bir fayda yaratmaktadır. Sosyal girişimciliğin sosyal fayda odaklı aktiviteleri ön plana çıkarması, bunlara yatırım yapması bilinmesine rağmen girişimcilerin üretimlerinin ne kadarının fayda olarak geri döndüğü net değildir. Yazı, bu duruma netlik kazandırmak amacıyla sosyal faydayı içeren faaliyetlere sahip girişim örnekleriyle girişimlerin sosyal girişimcilik kavramı içerisinde değerlendirilebileceğini vurgulamaktadır.

Örneğin; Snugli yani kanguru, ebeveynlerin günlük hayatlarında çocuklarını yanlarında taşıyabilmeleri için Ann Moore adında bir kadın girişimci tarafından üretilmiştir. Ürün çocuklu ailelerin çocuklarını yanlarından ayırmadan hem günlük işlerini yapmalarını hem de çocuğun ebeveyniyle sağlıklı gelişimine devam etmesini sağlamaktadır. Bu tür girişimler sunduğu yenilikçi çözüm ve sosyal fayda açısından sosyal girişimler arasında yer almaktadır

Yazı sosyal girişimcilik kavramını şu şekilde çerçevelendirmektedir:

a) Toplumsal grupların yoksulluk sebebiyle marjinalleşmesine yol açan mevcut düzeni (konjonktürü) tanımlamak ve değişimi üzerine çalışmak

b) Toplumsal adaletsizliği değiştirmeye çalışırken sosyal değerleri geliştirmek, yenilikçi bir yaklaşım sunmak

 c) Yeni dengeyi, toplumdaki sorunları hafifletici ve kapsamlı bir şekilde ortaya çıkartmak

Bu çerçeve tanıma göre mikro kredi programı kurucusu ve sosyal girişimci Muhammed Yunus, kötü ancak istikrarlı bir denge düzleminde bulunan mevcut bankacılık sistemi düzenini tanımlamakla işe başlamıştır. Sonraki adım olarak bu düzenin değişmesi için krediye erişemeyen ve bu nedenle farklı kaynaklardan borç aramak zorunda kalan dar gelirli Bangladeşli ev işçisi kadınların sorunlarına yenilikçi bir bakış açısı ile değişim için çözüm üretmiştir. Yunus, girişimi ile sosyal ve ekonomik hayata kadınların ve dezavantajlı bireylerin katılımlarını kolaylaştırmak için mikro kredi programını tasarlayarak toplumsal adaletsizliği değiştirmeye çalışarak sosyal değerleri geliştiren yenilikçi bir yaklaşım sunmuştur. Jobra Köyü’nde kadınların krediye erişerek ellerinde bulunan 27$’ı, 42$’a çıkarmalarına imkan tanımış ve toplumdaki finansa erişim sorununa geliştirdiği çözüm ile yeni dengeyi kurmuştur. Dünyadaki ilk sosyal girişim örnekleri arasında yer alan, kâr amacıyla kurulmayan bu girişim sayesinde kadınlar kendi iş kapasitelerini geliştirdi ve gelirlerini arttırma imkânı bulmuştur.

Çerçeve tanıma uygun bir diğer sosyal girişim örneği ise ünlü aktör ve yönetmen Robert Redford’un, genç sinemacıların gelişimlerini desteklemek ve bağımsız filmler üretmesini sağlamak için kar amacı gütmeyen bir merkez olarak kurduğu Sundance Enstitüsü’dür. Hollywood film endüstrisinin baskıcı, üstenci yapısına karşılık olarak Redford’un kurduğu bu merkez oluşturduğu yeni denge ile alternatif sosyal girişim örnekleri arasında yer almıştır. Sundance Enstitüsü, yeni ve bağımsız sinemacıların yetişmesine katkı sağlamakta, film festivallerinde hiçbir ayrım gözetmeden tüm belgesellere yer vermektedir.

Yazıda sosyal girişimciliği, sosyal hizmetlerden ayırarak dünya üzerinde faaliyet gösteren pek çok kâr amacı gütmeyen kuruluş (AIDS dernekleri, yetimhaneler) sosyal girişim arasında sayılmasının doğru olmadığı ifade edilmiş ve bu tür kuruluşların aracı sosyal hizmet kuruluşu olduğu belirtilmiştir. Bu durumun ülkemizde bir benzeri de dernek ve vakıflar tarafından yürütülen ya da gönüllü olarak yürütülen faaliyetlerin sosyal girişimcilik ile karıştırılmasıdır.

Buna ek olarak ikinci bir kavram karışıklığının da sosyal aktivizm ve sosyal girişimcilik kavramları arasında olduğu vurgulanmıştır. Sosyal girişimci ürettiği yenilikçi çözümler ile toplumsal ve çevresel sorunlara çözüm olsa ve yeni bir denge oluştursa da kitleleri arkasından sürükleyen aktivistlere benzetilemeyeceği yazıda vurgulanmıştır. Martin Luther King, Mathama Gandhi ve Vaclav Havel ‘in sosyal girişimci olarak makalelerde ele alınmasının doğru olmadığı belirtilmiştir. , Bu kişilerin toplumdaki sosyal dinamiklere yön veren fikirlerin oluşmasına katkılarının aktivist kimliklerinden kaynaklandığı bu amaca yönelik  somut bir ürün ya da hizmet çıktılarının olmaması sebebiyle sosyal girişimci değil, sosyal aktivist oldukları ifade edilmiştir. Sosyal girişimci tanımı ise şöyle açıklanmıştır:

“Sosyal girişimci, insanlığın bir bölümünün ihmal edilmesine, marjinalleştirilmesine neden olan kötü ancak istikrarlı bir şekilde oluşturulan dengeyi değiştirmeyi hedefleyen kişilere denir. İlhamını, doğrudan eylem gücünden alan; yaratıcılığı, cesareti ve metaneti ile zorlukları aşmaya çalışan; toplum için kalıcı fayda sağlayarak yeni ve istikrarlı dengenin kurulmasını amaçlayan kişiler sosyal girişimcilik kapsamı içinde yer almaktadır.”

Sosyal hizmet sağlayıcıları, sosyal aktivistler ve sosyal girişimciler sık sık birbirlerinin stratejilerini uygulaması ve hibrit modeller geliştirmesi kafa karıştırıcı olabilmektedir. Yazıda sosyal girişimcinin tanımlanmasıyla sosyal girişimciliğin, sosyal hizmetlerden ve sosyal aktivistlerden ayırt edilmesine yardımcı olması amaçlanmıştır. Yazı, içerisinde yer alan sınıflandırma ile her birinin ayırt edici değerini netleştirmeyi kolaylaştırmayı hedeflemiştir.

*Standford Social Innovation Review internet sitesinde yayınlanan ‘ Social Entrepreneurship: The Case for Definition’ makalesinden uyarlanmıştır.